[別館]球面倶楽部零八式markIISR

東大入試数学中心。解説なので解答としては不十分。出題年度で並ぶようにしている。大人の解法やうまい解法は極めて主観的に決めている。

1938年(昭和13年)東京帝國大學工學部-數學[3]

2022.07.24記

[3] \displaystyle\int_{-\infty}^{\infty} xe^{-|x|}\sin (x+a) dxを計算せよ.

2022.08.04記

e^{ax}\sin bx不定積分は,機械的には
\mbox{Im} e^{(a+bi)x}
と考えて,
a+bi=r(\cos\alpha+i\sin\alpha)
極形式に直しておくと,
\displaystyle\int e^{ax}\sin bx\, dx=\displaystyle\int \mbox{Im} \left(e^{(a+bi)x}\right)\, dx=\mbox{Im} \left(\displaystyle\int e^{(a+bi)x}\, dx\right)=\mbox{Im} \left(\dfrac{a-bi}{a^2+b^2} e^{(a+bi)x}\right)=\mbox{Im} \left(\dfrac{\cos\alpha-i\sin\alpha}{r} e^{ax}(\cos bx+i\sin bx)\right)=\dfrac{1}{r} e^{ax}\sin (bx-\alpha)
のようになる.同様に
\displaystyle\int e^{ax}\cos bx\, dx=\dfrac{1}{r} e^{ax}\cos (bx-\alpha)
も成立する.

これを用いると例えば
\displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-x}\sin (x+a) dx
について,-1+i=\sqrt{2}\left(\cos\dfrac{3\pi}{4}+i\sin\dfrac{3\pi}{4}\right)
とおくと
\displaystyle\int xe^{-x}\sin (x+a) dx
 =x\cdot\dfrac{1}{\sqrt{2}}e^{-x}\sin\left(x+a-\dfrac{3\pi}{4}\right)-\displaystyle\int_0^{\infty} \dfrac{1}{\sqrt{2}}e^{-x}\sin\left(x+a-\dfrac{3\pi}{4}\right)\, dx
 =x\cdot\dfrac{1}{\sqrt{2}}e^{-x}\sin\left(x+a-\dfrac{3\pi}{4}\right)-\dfrac{1}{2}e^{-x}\sin\left(x+a-\dfrac{3\pi}{2}\right)+(積分定数)
となる.

[解答]
I_1=\displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx=\displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-x}\sin (x+a) dx=\left[x\cdot\dfrac{1}{\sqrt{2}}e^{-x}\sin\left(x+a-\dfrac{3\pi}{4}\right)-\dfrac{1}{2}e^{-x}\sin\left(x+a-\dfrac{3\pi}{2}\right)\right]_0^{\infty}=\dfrac{1}{2}\sin\left(a-\dfrac{3\pi}{2}\right)=\dfrac{\cos a}{2}
であり,
I_2=\displaystyle\int_{-\infty}^{0} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx=\displaystyle\int_{-\infty}^{0} xe^{x}\sin (x+a) dx=\left[x\cdot\dfrac{1}{\sqrt{2}}e^{x}\sin\left(x+a-\dfrac{\pi}{4}\right)-\dfrac{1}{2}e^{x}\sin\left(x+a-\dfrac{\pi}{2}\right)\right]_{-\infty}^{0}=-\dfrac{1}{2}\sin\left(a-\dfrac{\pi}{2}\right)=\dfrac{\cos a}{2}
であるから,
\displaystyle\int_{-\infty}^{\infty} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx
=I_1+I_2=\cos a

[別解]
I_1=\displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx=\displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-x}\sin (x+a) dx とおくと,
|I_1|\leqq \displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-x} dx=\Bigl[-e^{-x}(x+1)\Bigr]_0^{\infty}=1
であるから,I_1 は有限確定となる.
I_2=\displaystyle\int_{-\infty}^{0} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx=\displaystyle\int_0^{\infty} ye^{-y}\sin (y-a) dx とおくと,
|I_2|\leqq \displaystyle\int_0^{\infty} ye^{-y} dy=\Bigl[-e^{-y}(y+1)\Bigr]_0^{\infty}=1
であるから,I_2 は有限確定となる.

よって
\displaystyle\int_{-\infty}^{\infty} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx
=I_1+I_2
=\displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-x}\{\sin (x+a)+\sin(x-a)\} dx
=2\cos a \displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-x}\sin x\, dx
=2\cos a \left[ x \cdot \dfrac{1}{\sqrt{2}} e^{-x}\sin\left(x-\dfrac{3}{4}\pi\right)-\dfrac{1}{2} e^{-x}\sin\left(x-\dfrac{3}{2}\pi\right)\right]_0^{\infty}
=2\cos a \left\{ 0-\dfrac{1}{2} \sin\left(-\dfrac{3}{2}\pi\right)\right\}=\cos a

部分積分でまず
\displaystyle\int e^x \sin (x+a) \,dx=\dfrac{1}{2}e^x (\sin (x+a) - \cos (x+a))+(積分定数)
\displaystyle\int e^{-x} \sin (x+a) \,dx=-\dfrac{1}{2}e^{-x}(\sin (x+a)+\cos (x+a))+(積分定数)
を求めれば,例えば
\displaystyle\int xe^{-x}\sin (x+a) dx
= x\cdot \dfrac{-1}{2}e^{-x}(\sin (x+a)+\cos (x+a))+\displaystyle\int \dfrac{1}{2}e^{-x}(\sin (x+a)+\cos (x+a))dx
=-\dfrac{1}{2}xe^{-x}(\sin (x+a)+\cos (x+a))+\dfrac{1}{4}e^x (\sin (x+a) - \cos (x+a))-\dfrac{1}{4}e^{-x}(\sin (x+a)+\cos (x+a))
=-\dfrac{1}{2}xe^{-x}(\sin (x+a)+\cos (x+a))-\dfrac{1}{2}e^x \cos (x+a)
=-\dfrac{1}{2}e^{-x}\left\{x\sin(x+a)+(x+1)\cos(x+a)\right\}
のように計算できる.

[別解2]
I_1=\displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx=\displaystyle\int_0^{\infty} xe^{-x}\sin (x+a) dx=\left[-\dfrac{1}{2}e^{-x}(x\sin(x+a)+(x+1)\cos(x+a))\right]_0^{\infty}=\dfrac{\cos a}{2}
であり,
I_2=\displaystyle\int_{-\infty}^{0} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx=\displaystyle\int_{-\infty}^{0} xe^{x}\sin (x+a) dx =\left[\dfrac{1}{2}e^{x}(x\sin(x+a)-(x-1)\cos(x+a))\right]_{-\infty}^{0}=\dfrac{\cos a}{2}
であるから,
\displaystyle\int_{-\infty}^{\infty} xe^{-|x|}\sin (x+a) dx
=I_1+I_2=\cos a

手短に書いたので,簡単のようにみえるが[別解2]の不定積分を普通に求めるのは結構大変である.[解答]のように
\int e^{ax}\sin (bx+c)\, dx=\dfrac{1}{|a+bi|}e^{ax}\sin\Bigl(bx+c-\arg(a+bi)\Bigr)+(積分定数)
\int e^{ax}\cos (bx+c)\, dx=\dfrac{1}{|a+bi|}e^{ax}\cos\Bigl(bx+c-\arg(a+bi)\Bigr)+(積分定数)
を使うと楽である.