[別館]球面倶楽部零八式markIISR

東大入試数学中心。解説なので解答としては不十分。出題年度で並ぶようにしている。大人の解法やうまい解法は極めて主観的に決めている。

1985年(昭和60年)東京大学-数学(文科)[1]

2023.08.26記

[1] aba^2+b^2\neq 0 なる実数とし,A=\dfrac{1}{a^2+b^2}\begin{pmatrix} a^2 & ab \\ ab & b^2 \end{pmatrix}I=\begin{pmatrix} 1 & 0 \\ 0 & 1 \end{pmatrix} とおく.行列 A^3(I-A)^2 の表す一次変換による点 \mbox{P}(x,y) の像を,それぞれ \mbox{Q}\mbox{R} とする.ただし,\mbox{Q}\mbox{R} はいずれも \mbox{P} と一致しないものとする.

(1) \angle\mbox{QPR}の大きさを求めよ.

(2) \triangle\mbox{PQR} の面積を abxy を用いて表せ.

本問のテーマ
正射影行列
羃等行列
直和分解

単位ベクトル \overrightarrow{e} から作られる行列
A=\overrightarrow{e}\overrightarrow{e}^{\top}
で表される1次変換は,任意の \overrightarrow{x}に対して
A\overrightarrow{x}=(\overrightarrow{e}\cdot \overrightarrow{x})\overrightarrow{e}
\overrightarrow{x}\overrightarrow{e} 方向への正射影ベクトル)
となるので,\overrightarrow{e} 方向への正射影を表す

2020.12.14記

[解答]
(1) \overrightarrow{a}=(a,b)^{\top}\overrightarrow{b}=(-b,a)^{\top} とおくと,
A=\left(\dfrac{\overrightarrow{a}}{||\overrightarrow{a}||}\right)\left(\dfrac{\overrightarrow{a}}{||\overrightarrow{a}||}\right)^{\top}
\overrightarrow{a} 方向への正射影を表し,
I-A=\dfrac{1}{a^2+b^2}\begin{pmatrix} b^2 & (-b)a \\ (-b)a & a^2 \end{pmatrix}
=\left(\dfrac{\overrightarrow{b}}{||\overrightarrow{b}||}\right)\left(\dfrac{\overrightarrow{b}}{||\overrightarrow{b}||}\right)^{\top}
\overrightarrow{b} 方向への正射影を表す.

これらは羃等行列なので、
A^3=A,(I-A)^2=I-A
をみたす.

よって
\vec{\rm OQ}+\vec{\rm OR}=\{A^3+(I-A)^2\}\vec{\rm OP}=\{A+(I-A)\}\vec{\rm OP}=\vec{\rm OP}
となり,\overrightarrow{a}\perp\overrightarrow{b}から\angle \rm QOR は直角だから,四角形 \rm OQPR は長方形。

よって \angle\rm QPR=90^{\circ}となる。

(2) \triangle\rm PQR=\triangle OQR=\dfrac{1}{2}\cdot {\rm OQ}\cdot {\rm OR}
=\dfrac{1}{2}\cdot \left|\dfrac{\overrightarrow{\mbox{OP}}\cdot \overrightarrow{a}}{||\overrightarrow{a}||}\right|\cdot \left|\dfrac{\overrightarrow{\mbox{OP}}\cdot \overrightarrow{b}}{||\overrightarrow{b}||}\right|
=\dfrac{|(ax+by)(bx-ay)|}{2(a^2+b^2)}

成分計算により {\rm Q}\Bigl(\dfrac{a(ax+by)}{a^2+b^2},\dfrac{b(ax+by)}{a^2+b^2}\Bigr)
{\rm R}\Bigl(\dfrac{b(bx-ay)}{a^2+b^2},\dfrac{-a(bx-ay)}{a^2+b^2}\Bigr)
だから,
\triangle\rm PQR=\triangle OQR=\dfrac{1}{2}\cdot {\rm OQ}\cdot {\rm OR}=\dfrac{|(ax+by)(bx-ay)|}{2(a^2+b^2)}
と求めても良い.